हिन्दू, बौद्ध र किराँतहरुले साझा धार्मिक केन्द्र आगेजुङ

रवीन्द्र काफ्ले । फिदिम, २६ मङ्सिर : पाँचथरमा एउटा यस्तो महत्वपूर्ण शक्तिपीठ छ जहाँ हिन्दू, बौद्ध र किराँतहरुले साझा धार्मिक केन्द्र मानेर पूजा र उपासना गर्दछन् । घना जङ्गल बीचको टाकुरामा अडेको, प्राकृतिक छटा र जनश्रुतिमा आधारित तीर्थस्थल आगेजुङले कञ्चनजङ्घाको शीरदेखि मध्य तराईसम्म दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ ।

पाँचथरको हिलिहाङ गाउँपालिका वडा नं ३, याङवरक गाउँपालिका वडा नं ५ र फालेलुङ गाउँपालिका वडा नं १ को सीमामा पर्ने आगेजुङ गुम्बा पूर्वकै प्रसिद्ध तीर्थस्थल हो । ‘तेजपुञ्ज’ नामले समेत सुपरिचित आगेजुङ पूर्वकै पहिलो गुम्बा हो । गुम्बामा बस्ने लामाहरुले यहाँ निरन्तर ध्यान र उपासना गर्ने गर्दछन् । ध्यान र उपासनाकै कारण आगेजुङ विशिष्ट शक्ति प्राप्त धार्मिक स्थल मानिन्छ । यहाँ हरेक वर्ष वैशाख पूर्णिमा, मङ्सिर पूर्णिमा र फागुन पूर्णिमामा मेला लाग्ने गर्दछ । बौद्ध धर्मावलम्बीका अतिरिक्त हिन्दू र किराँत धर्मावलम्बीहरुले समेत यहाँ यज्ञ, ध्यान र तपस्या गर्दैआएका छन् ।

फिदिमबाट मेची राजमार्गमा पर्ने जोरपोखरी वा गोपेटार पुगेर करीब एक घण्टा पैदल यात्रा गरेपछि आगेजुङ गुम्बा पुग्न सकिन्छ । घना जङ्गल, ठूल्ठूला रुख, विभिन्न प्रजातिका वनस्पति, जङ्गली जनावर र पक्षीहरुको आवाजमा जोडिने ‘ओम् माने पेमे हुँ’ ध्वनिले यहाँ पुग्ने जो कोहीलाई स्वर्ग पुगेजस्तो अनुभूति हुने गर्दछ । छोटो समय कै भए पनि यहाँ पदयात्रा गर्दा आनन्द मिल्दछ । यहाँको प्राकृतिक घना जङ्गलले कृत्रिम दुनियाँ क्षणभरलाई भए पनि बिर्सन मद्दत गर्दछ ।

यहाँबाट कञ्चनजङ्घा, कुम्भकर्ण जस्ता हिम शृङ्खला, पाथीभरा, लब्रेकुटी, सिलौटी, गुप्तेश्वर महादेव जस्ता धार्मिक स्थल तथा फालोट, चिवाभञ्ज्याङ जस्ता पर्यटकीय क्षेत्रहरुको दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ । घना जङ्गलबीच टाकुरोमा सन्त महन्त एवं लामाहरुले लामो समय ध्यान तथा उपासना गरेका कारण यहाँ दैवी शक्ति रहेको धेरैकोे विश्वास छ ।

विसं २०१५ मा लामा दोर्जे लाङ्ठोलले आगेजुङ गुम्बाको स्थापना गर्नुभएको थियो । यहाँ २०१८ सालदेखि औपचारिक रुपमा लामा शिक्षाको पठनपाठन हुन थालेको हो । यहाँबाट धेरै लामा गुरुहरु दीक्षित भएका छन् । गुम्बाको स्थापना गर्नुभएका लाङ्ठोलको २०४९ सालमा देहावसान भएपछि उहाँका छोरा लामा तेन्जिङ शेर्पाले यहाँ दैनिक पूजापाठ गर्दै आउनुभएको छ । गुम्बामा द्वन्द्वकालपछि लामा शिक्षाको अध्यापन रोकिएको छ ।

व्यक्तिगत लगानीबाट शुरु भएको यो गुम्बाको संरक्षणमा सरकारको चासो नपुगेको सरोकारवालाको गुनासो छ । विगतमा पर्यटकीय दृष्टिले प्रवद्र्धन गर्न पर्याप्त लगानी नभएको यो ठाउँ तीन स्थानीय तहको सीमा हो र त्यसकारण सबैले छुट्टाछुट्टै लगानी गर्न चाहिरहेका छन् । सरकारी सहयोग प्राप्त हुन थाले पनि यहाँ पर्याप्त पूर्वाधार निर्माण हुन सकेको छैन । हाल गुम्बा संरक्षण समिति गठन गरी समिति मातहत गुम्बा सञ्चालन हुँदै आएको छ । भक्तजन र दाताहरुको सहयोगबाट गुम्बा चलाउनुपर्ने बाध्यता विद्यमान रहेको लामा तेन्जिङ शेर्पाको भनाइ छ ।

बौद्ध धर्मावलम्बीहरुको विशेष पर्वहरुमा देशभित्र तथा विदेशबाट श्रद्धालुहरु यहाँ आउने गरेका छन् तर, आगन्तुकहरुका लागि बसोबासको उचित प्रवन्ध हुन सकेको छैन । खानेपानी र तीर्थालु बस्ने स्थानको अभाव छ । गुम्बाको संरक्षण र रेखदेख गर्ने कर्मचारी नहुँदा व्यवस्थापनमा समस्या परेको छ । बौद्ध शिक्षा अध्यापनलाई नियमित बनाउनुपर्ने आवश्यकता रहे पनि त्यसो हुन सकेको छैन ।

फालेलुङ गाउँपालिका वडा नं १ मा अवस्थित यो गुम्बा हिलिहाङ, याङवरक र फालेलुङ गाउँपालिकाको सङ्गम स्थल हो । करीव ३५ रोपनी क्षेत्रमा फैलिएको गुम्बा परिसरसम्म हिलिहाङ गाउँपालिकाले बाटोको ट्र्याक खोलेको छ । हिलिहाङ गाउँपालिकाले आगेजुङलाई विशेष पर्यटकीय क्षेत्रको रुपमा विकास गर्दै लैजान गाउँपालिकाको पर्यटन गुरु योजनामा समावेश गरिएको गाउँपालिका अध्यक्ष भुवानीप्रसाद लिङदेनले जानकारी दिनुभयो । याङवरक गाउँपालिकाले समेत आगेजुङलाई पर्यटकीय गन्तब्य बनाउन अरु स्थानीय तहसँग छलफल र समन्वय गर्दै आएको याङवरक गाउँपालिका वडा नं ५ का वडाध्यक्ष टेकनाथ न्यौपाने बताउनुहुन्छ ।

आदिम कालमा गायत्री माताले तेजपुञ्जबाट प्रकट भई दर्शन दिएको किम्वदन्तिअनुसार गुम्बालाई तेजपुञ्ज भनिएको हो । विसं २०१६ मा निर्मित गुम्बामा रिम्पोछे, शिव–पार्वती, इन्द्र, महाकाली र बुद्धका प्रतिमूर्ति छन् । धार्मिक, पर्यटकीय तथा ऐतिहासिक महत्वको गुम्बालाई सप्तऋषिले तपस्या गरेको र स्वामी विवेकानन्दले आश्रम बनाई प्रचारमा ल्याएको जोरपोखरी–आगेजुङ–शिवगंगा क्षेत्रका जानकार चिदानन्द खतिवडा बताउनुहुन्छ । गुम्बासँगै रहेका भुवनेश्वरी धाम र विवेकानन्द आश्रमबारे धेरै मानिस बेखबर जस्तै छन । विसं २०१२ सम्म यो गुम्बा छेउ विशाल पोखरी अस्तित्वमा रहे पनि त्यो क्रमशः सुक्दै गएको छ ।

हिलिहाङ गाउँपालिकाले सानो पाथीभरा, जोरपोखरी, आगेजुङ गुम्बा, गोपेटार, कालापानी, भोटेगढी, हिलिहाङ दरबार समेटेर पदमार्ग निर्माणको योजना बनाएको छ । पर्यटन वर्ष – २०२० लाई लक्ष्य गरी यी स्थानलाई एक दिनको पदमार्गको रुपमा विकास गर्ने प्रयत्न गरिएको हिलिहाङ गाउँपालिकाका अध्यक्ष लिङदेनको भनाइ छ ।

बहुधार्मिक, बहुसाँस्कृतिक, प्राकृतिक र पर्यटकीय दृष्टिले महत्वपूर्ण आगेजुङ गुम्बा र आगेजुङ क्षेत्र अहिलेसम्म पनि ओझेलमा पर्नु, पर्याप्त पूर्वाधार नबन्नु, प्रचारप्रसार हुन नसक्नु दुःखद् पक्ष रहेको पर्यटन विकासको क्षेत्रमा सक्रिय सरोकारवालाहरु बताउँछन् ।